Rijksmuseum Boerhaave heeft een bijzondere tijd achter de rug, met een sluiting, verbouwing en herinrichting. Nu stopt directeur Dirk van Delft ermee. Maar niet omdat hij geen toekomst ziet: ‘Het is nu echt weer een mooi, nieuw museum met volop kansen.’

‘Het was al een leuk museum toen ik hier twaalf jaar geleden startte als directeur’, zegt prof. dr. Dirk van Delft. Hij gaat deze maand met pensioen als directeur van Rijksmuseum Boerhaave: het nationale museum voor de geschiedenis van de natuurwetenschappen en de geneeskunde.

Maar ondanks dat al leuke museum, gaf hij zichzelf en het museum toch een opdracht: ‘We moesten meer contact gaan zoeken met de buitenwereld. En daarnaast de collectie op een totaal andere manier laten zien, een manier die de bezoekers veel meer aanspreekt. Dat werd de Operatie Boerhaave.’

‘Dat betekent altijd alert zijn op zaken in de buitenwereld die voor het museum interessant kunnen zijn, je netwerk onderhouden en proactief opereren’, legt Van Delft uit. ‘Is er een idee voor een tentoonstelling of een evenement, een partner waarmee we kunnen samenwerken of een activiteit waaraan we mee kunnen doen?’

Zo is er bijvoorbeeld deze maand een middag georganiseerd rondom een schenking aan Boerhaave van originele documenten van Einstein en Lorentz. Dat geeft aandacht in de media en trekt publiek. ‘Zo is er in Boerhaave altijd wel wat te beleven’, volgens Van Delft.

Wijziging spelregels

In 2011 dreigde echter plotseling flink de klad te komen in de Operatie Boerhaave. Het kabinet zette stevige bezuinigingen in gang en toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra kwam terug op eerder met het Ministerie gemaakte afspraken.

‘Tijdens de wedstrijd werden de spelregels veranderd, en dat ook nog eens met terugwerkende kracht’, zegt Van Delft daarover. Hij vindt het nog steeds een rotstreek, maar wel eentje waarmee het museum zijn voordeel heeft gedaan.

Er waren geen financiële tekorten. Toch moest plotseling op korte termijn ruim 7 ton aan eigen opbrengsten gevonden worden. ‘Als we dat niet zouden redden, hadden we alleen nog maar geld gekregen om de collectie in depot overeind te houden. In dat geval zouden we een soort museum in coma zijn geworden. Dan hadden we het loodje gelegd.’

Met een uiterste krachtinspanning van velen, is het uiteindelijk ruimschoots gelukt om de benodigde gelden te vinden. Er waren giften, een benefietavond en een veiling. ‘Maar dat was natuurlijk wel een heftige toestand, het was alle hens aan dek’, zegt Van Delft daar nu over.

Sluiting en heropening

Later bleek dat het museum toch gesloten moest worden, maar nu om een hele andere reden en gelukkig maar tijdelijk. De klimaatinstallatie moest vervangen worden. Ook was er allerlei ander noodzakelijk onderhoud aan het gebouw.

‘Daarvoor moest de hele tent dicht en alles eruit’, licht van Delft toe. ‘Dat was natuurlijk dé kans je slag te slaan qua presentatie van de collectie.’ De vroegere chronologische opstelling kon op die manier plaats maken voor een meer eigentijdse en toegankelijke presentatie naar thema’s.

Mede omdat de klimaatinstallatie meer tijd vroeg dan gedacht, is het museum uiteindelijk bijna twee jaar gesloten geweest. Maar medio december 2017 is het museum feestelijk heropend, tegelijk met de nieuwe presentatie van de collectie.

De ontvangst en bezoekersaantallen

‘Die nieuwe presentatie is heel goed geland, heel goed gewaardeerd in de media, maar vooral ook door het publiek’, zegt Van Delft. ‘De bezoekersaantallen zijn de afgelopen jaren sowieso al heel erg gestegen.’

Bij de binnenkomst van Van Delft had Boerhaave ongeveer 30 duizend bezoekers per jaar. Het laatste volledige kalenderjaar voor de verbouwing – 2015 – was een recordjaar met 104 duizend bezoekers.

‘De eerste twee maanden na de heropening zitten we qua bezoekersaantallen nu zo’n vijftig procent hoger dan dezelfde maanden in het recordjaar’, vervolgt Van Delft. ‘De doelstelling is 125 duizend bezoekers op jaarbasis.’

‘Je kan moeilijk extrapoleren op basis van die eerste twee maanden, maar als die maatgevend zijn, gaan we die doelstelling dik halen. De voortekenen nu zijn dus prima. Tot nu toe kunnen we alleen maar tevreden zijn met de respons en hoe men de nieuwe presentatie waardeert.’ Daarmee is Operatie Boerhaave ruimschoots geslaagd.

Tegen de trend in

Vanwege bezuinigingen hebben veel musea ervoor gekozen conservatoren te laten afvloeien. ‘Dat is toch een beetje de kip met de gouden eieren slachten’, volgens Van Delft.

Binnen Boerhaave is daar niet voor gekozen. ‘Want die conservatoren doen onderzoek en die komen tot de verhalen die aan de collectie kleven. Die verhalen kan je vervolgens gebruiken om publiek te trekken.’

‘Boerhaave heeft een goed geoutilleerd restauratieatelier met capabele mensen, en conservatoren die er verstand van hebben. Zo wordt bijvoorbeeld nu een microscoop van Van Leeuwenhoek onderzocht. Ook hebben we zo’n Van Leeuwenhoek-microscoop, die een tijdje geleden ergens opdook, kunnen identificeren.’

Die microscopen behoren tot de topstukken van het museum en waren onlangs nog prominent aanwezig in het tv-programma Het Pronkstuk van Nederland. Andere attracties zijn het anatomisch theater en de vulpen waarmee Einstein zijn relativiteitstheorie aan het papier heeft toevertrouwd.

Vooruitzichten

‘Met de verbouwing en de nieuwe presentatie is het nu weer echt een mooi nieuw museum.’ Van Delft ziet daarom een zonnige toekomst voor Boerhaave. ‘Er zijn allerlei kansen. Het museum kun je internationaal verder uitrollen. Samenwerkingsverbanden met mooie tentoonstellingen die eerst hier en daarna elders zijn, of andersom.

We hebben een hele goeie pers gehad. We staan er goed op, hebben een goede naamsbekendheid en mooie bezoekersaantallen. Ook doen we goed onderzoek. Dat betekent dat Boerhaave voor anderen een mooie partij is om mee samen te werken.’

Over zijn eigen toekomst na zijn pensionering zegt Van Delft: ‘Ik ga meer schrijven. Dat vind ik gewoon hartstikke leuk. Schrijven is een soort ademen voor mij.’ Tussendoor heeft hij altijd al geschreven. Vorige maand is er nog een boek van hem uitgekomen, over de elektronenmicroscoop.

‘Ik ga kortebaanwerk doen, zoals boekbesprekingen en stukjes schrijven. Maar ik ga ook weer een mooi groot project doen, de biografie van Lorentz.’ Dat was een Leidse hoogleraar, een van Nederlands grootste natuurkundigen en winnaar van de Nobelprijs. Net zoals Kamerlingh Onnes, op wiens biografie Van Delft is gepromoveerd.

‘Met dat nieuwe Lorentz-project ben ik wel weer een paar jaar zoet’, zegt Van Delft. ‘Dus ik maak me geen zorgen over mijn toekomst.’ ●