Als conservator bij het Rijksmuseum van Oudheden moet je een echte multitasker zijn. En juist die afwisseling – samen met zijn fascinatie voor de klassieke wereld – maakt zijn beroep volgens prof. dr. Ruurd B. Halbertsma zo leuk. Ruurd Halbertsma legt uit hoe zijn werkdagen er uitzien en waarom je een completer mens bent als je de geschiedenis kent.

In zijn middelbare schooltijd raakte Halbertsma gefascineerd door Italië. Elk voorjaar mocht hij met zijn vader, die mediëvist was, mee naar een congres in Spoleto en bezochten ze ook andere Italiaanse steden als Rome, Florence en Bologna. ‘Als vijftienjarige gymnasiast vond ik Italië met al die Vespa’s geweldig. Ik dronk er mijn eerste espresso en cappuccino.’

Vervolgens moest en zou hij een studie gaan volgen die met Italië te maken had. Halbertsma koos ervoor om Klassieke Talen en later Oude Geschiedenis en Klassieke Archeologie in Leiden te gaan studeren. ‘Via de archeologie ben ik gaan opgraven in Satricum, een Nederlandse opgraving in de buurt van Rome. Het was zo fascinerend om als student een paar maanden een oud tempelcomplex te kunnen opgraven en deel uit te maken van het Italiaanse leven.’

Na zijn bacheloropleiding, dat in zijn tijd nog kandidaats heette, ging Halbertsma stage lopen bij het Rijksmuseum van Oudheden en wilde hij vervolgens niets anders dan in het museum werken.

Hij werd assistent-conservator bij een overzichtstentoonstelling over Turkse kunstschatten van de prehistorie tot de negentiende eeuw. ‘Ik werd echt in het diepe gegooid.’ Ook al had Halbertsma al enige ervaring opgedaan, nu mocht hij een gedeelte van de catalogus schrijven, naar Turkije toe om objecten te beschrijven en te hanteren en met een vormgever overleggen over het licht en hoe hoog een sokkel moest zijn.

Dit pakte allemaal goed uit. Toen zijn voorganger met pensioen ging, kreeg hij de baan van conservator en is vervolgens gepromoveerd op een deel van de geschiedenis van het museum. Naast zijn huidige baan als conservator geeft Ruurd Halbertsma als bijzonder hoogleraar bij de faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden elke dinsdagmiddag college en begeleidt hij studenten.

Een multitasker

‘Het werk van een conservator heeft zoveel facetten: je houdt je bezig met publieksgerichte activiteiten als tentoonstellingen, maar je gaat ook om met voorwerpen, koopt objecten aan voor het museum en doet wetenschappelijk onderzoek,’ aldus Halbertsma. Het werk van een conservator is afwisselend en Ruurd Halbertsma heeft nooit het idee dat het sleur wordt.

Vandaag wordt Halbertsma door mij geïnterviewd, komt een vrouw met Romeinse kopjes bij hem langs, woont hij daarna een projectvergadering voor de nieuwe afdeling Romeinen in Nederland bij en gaat hij in de middag aan de slag met een catalogus. Aan het eind van de week bezoekt hij de European Fine Art Fair in Maastricht, waar kunsthandelaren uit de hele wereld met de beste voorwerpen van de oudheid tot nu naartoe komen.

Deze afwisseling, waarbij je de ene keer een audiotour inspreekt voor wel twintig- of dertigduizend museumbezoekers of in een televisie- of radio-interview in een paar minuten moet uitleggen waarom die nieuwe aanwinst zo belangrijk is en de andere keer er een college van drie kwartier aan wijdt en je richt tot je vakgenoten, moet volgens de conservator bij je passen.

Voor Ruurd Halbertsma is elke werkdag anders: ‘Je moet in het museum echt een multitasker zijn, zoals dat tegenwoordig heet. Je moet verschillende schoteltjes draaiende kunnen houden op hetzelfde moment. Momenteel ben ik met drie of vier projecten bezig en moet daar afwisselend aan werken.’

Halbertsma heeft het over de voorbereidingen voor de grote tentoonstelling over het tweehonderdjarige bestaan van het Museum van Oudheden en de nieuwe afdeling over de Romeinen in Nederland, die allebei volgende maand opengaan. Daarnaast onderhandelt hij over producten voor een overzichtstentoonstelling van Cyprus, blijft hij wekelijks Archeologie-colleges geven en bereidt hij zijn gastlezingen in Sint-Petersburg over een paar weken voor.

Kopjes

Maar vandaag bekijkt hij zorgvuldig de ‘kopjes’, kleine beeldgehouwen hoofden, die een vrouw heeft meegebracht naar het museum. Om de beurt pakt hij de drie kopjes op, draait ze in zijn handen en bekijkt ze goed. Als conservator mag hij de beelden niet taxeren, maar hij kan haar wel vertellen over de herkomst van de objecten.

Het rechter kopje noemt hij ‘een toppertje’ en van ‘echt museumkwaliteit’. Halbertsma herkent aan de jonge uitstraling en de duidelijk afgebeelde lokken haar dat het om een jonge prins van de Julisch-Claudische dynastie moet gaan en hoogstwaarschijnlijk uit de eerste helft van de eerste eeuw na Christus stamt.

Bij het bekijken en eventueel aankopen van een object, bijvoorbeeld op de markt waar Halbertsma eind van de week naartoe gaat, doorloopt hij verschillende stappen. ‘Je moet een klik hebben met zo’n object. Je moet denken: dit is iets voor het museum. Daarnaast moet het van hoge kwaliteit zijn.’

Verder kijkt Halbertsma of de herkomst van het object niet illegaal is. ‘Dat betekent dat je gaat navragen bij de antiquair of zelf onderzoek gaat doen naar de herkomst van het beeld. Als blijkt dat de herkomst goed is, begin je over de prijs te onderhandelen. Deze wordt meestal hoog ingezet, aangezien de handelaren willen verdienen. Maar wij willen een redelijk bod geven en dus wordt er wat heen-en-weergepraat over die prijs.’

Ruurd Halbertsma heeft een grote verantwoordelijkheid met zijn baan. Hij kan beslissen objecten aan te kopen of niet, maar hij moet ervoor zorgen dat er geen illegale objecten worden aangekocht met overheidsgeld. ‘Je moet niet denken: het zal wel loslopen. Bij twijfel over de herkomst niet doen. Ik heb wel eens contact gehad met de Italiaanse overheid, die vermoedde dat wij een aankoop hadden gedaan die niet legaal was. Wij hebben toen kunnen aantonen dat het wel legaal was.’

De andere twee kopjes stammen uit de tweede eeuw na Christus, maar bij deze twee twijfelt Halbertsma langer of het geen falsificaties zijn. ‘Illegale handelaren doen er alles aan om het zo echt mogelijk te laten lijken. Ze stoppen het beeld zelfs onder de grond en doen alsof ze het zo hebben gevonden. Maar je ziet hier een kras van een schep of een ploeg en als het een falsificatie zou zijn, dan hadden ze de neus mooier gemaakt.’

Identificeren

Ruurd Halbertsma vindt de Griekse en Romeinse oudheid zo’n fascinerende wereld, omdat het enerzijds heel herkenbaar en anderzijds echt een hele andere wereld is. De Grieken leefden in een al vrij globaliserende wereld en filosofeerden al over de betekenis van het leven, maar hun mentaliteit verschilt tegelijkertijd heel erg met die van nu.

‘Een zeer goed opgevoede Romein,’ licht Halbertsma toe, ‘kon genieten van een gedicht van Horatius, liet zich voorlezen uit Vergilius en kon in de middag naar het amfitheater gaan om daar mensen elkaar te zien afslachten. Die schoonheid en ontzettende wreedheid verbaast je.’

De conservator gelooft dat de informatie over de oorsprong van de mensheid, die een lange tijd alleen archeologisch maar later ook via geschreven bronnen aantoonbaar was, je vertelt hoe wij zijn geworden zoals we zijn en je lessen leert voor het heden. ‘Als je weet hoe de wereld was, dan kun je ook iets beter begrijpen hoe de wereld nu is.’

Met zijn werk reconstrueert Ruurd Halbertsma het verleden en ontleent mensen een identiteit. Dit wordt lastiger als artefacten ontbreken. ‘De terreurgroep Islamitische Staat ontneemt mensen als het ware hun identiteit wanneer ze cultuurschatten vernietigt en een steriele Islamitische laag er bovenop legt. De mensen die trots waren op de ruïnes van Palmyra zagen het verleden van hun land weggevaagd worden.’

Hij vertelt dat tegenwoordig vrijwel alle museumobjecten in het Nabije Oosten driedimensionaal zijn gescand, zodat er altijd 3D-scans bewaard zijn als het originele object vernietigd wordt. In de Nineveh-tentoonstelling, die tot aanstaande zondag 25 maart te zien is in het Museum van Oudheden, staan ook een paar van die 3D-scans. ‘Het is interessant voor de wetenschap dat het in 3D wordt vastgelegd, maar voor een museum is het niet het echte object en heb je ook niet de sensatie dat je naar iets kijkt dat duizend jaar oud is.’

Volgens Ruurd Halbertsma moet je de geschiedenis dus nooit wegvagen. ‘Jan Pieterszoon Coens dochter zal haar vader altijd heel anders herinneren dan de dochter van iemand die door Coens leger om het leven is gekomen. Er zijn verschillende waarheden. Dé waarheid bestaat niet. Je kunt wel proberen zoveel mogelijk feiten boven tafel te krijgen.’