Artboard 1
11-04-2018 | Loedi Boot
Antropoloog recenseert Museum Volkenkunde

Antropologen bestuderen mensen en culturen. Het Museum Volkenkunde aan de Steenstraat in Leiden lijkt dan ook een ideale plek te zijn voor antropologen zoals ik, die graag wat meer willen weten over onbekende culturen, maar geen zin hebben om ver te reizen.

Zoals het museum zelf stelt, leer je in het Volkenkunde van alles ‘over de verschillende culturen van de wereld’, ‘over mensen’, en laat het zien ‘dat we op de verschillen na, allemaal hetzelfde zijn.’ Aangezien ik zelf een student antropologie ben en dus constant bezig ben met het duiden en begrijpen van culturen en groepen, sprak deze slogan mij aan en maakte het mij nieuwsgierig naar het museum. Ik besloot mijn antropologische blik te gebruiken bij een middag museumbezoek.

Antropologie?

Wie aan antropologie denkt, denkt misschien aan een antropoloog die met een safarihoed zijn weg door jungles kapt om volkeren te ‘ontdekken’. Maar dit beeld is achterhaald. Groepen die nog nooit in aanraking zijn gekomen met westerse zaken zijn er nog nauwelijks. En wereldbewoners zijn steeds meer op elkaar gaan lijken. Aboriginals drinken Coca Cola, en in Nederland kan je didgeridoo’s kopen. De antropoloog van nu heeft zijn wereld verbreed en gaat op zoek naar allerlei soorten ‘vreemde volkeren’, of dat nu links stemmende Urkers of vuilnismannen in Buenos Aires zijn. Deze groepen lijken op het eerste gezicht minder exotisch dan de ‘vreemde volkeren’ in ‘verre oorden’ waar de antropoloog vroeger naar op zoek ging, maar toch zijn ze het onderzoeken waard.

Collectie

Het Museum Volkenkunde is ingedeeld in acht cultuurgebieden: Noord-Amerika en de poolgebieden, Midden-en Zuid-Amerika, Oceanië, Indonesië, China, Korea, Japan, en Afrika. Elk gebied heeft zijn eigen ruimte in het museum. In elke ruimte staan verschillende objecten die een cultuur en zijn rituelen representeren. Van klederdracht tot boten, en van sieraden tot maskers.

Dit zijn allemaal objecten die volgens het Volkenkunde een getuigenis zijn van ‘universeel beleefde, menselijke emoties’. Naast het tonen van objecten wordt elke tentoonstelling geïllustreerd met foto’s van het gebied, zowel van vroeger als nu. Ook zijn er, naast de vaste tentoonstellingen over de cultuurgebieden, nog een aantal tijdelijke tentoonstellingen. Zo is er momenteel een tentoonstelling over hedendaagse sieraden van over de hele wereld en hun makers te zien.

Onveranderlijk?

De objecten uit de acht cultuurgebieden geven vooral de geschiedenis weer. Want, zoals ook op informatieborden staat, processen als klimaatverandering, globalisering en urbanisatie zorgen ervoor dat ‘traditionele culturen’ in rap tempo veranderen. De objecten in het museum zullen voor mensen uit de cultuurgebieden dan ook waarschijnlijk bijna net zo exotisch aanvoelen als voor de bezoekers. In een filmpje over de Mentawai in de ruimte over Indonesië wordt dit treffend geïllustreerd. Of jonge mensen iets afweten van de oude Mentawai-cultuur, vraagt iemand aan een jonge Indonesische vrouw. “No, they don’t”, antwoordt ze.

Als antropoloog ben ik blij met dit soort voorbeelden. Ze laten iets zien wat ik al jaren op mijn studie te horen krijg, namelijk dat alle culturen veranderlijk zijn en dus niet statisch zijn, iets dat wel soms gesuggereerd wordt wanneer een niet-westerse cultuur wordt gepresenteerd in het Westen.

Context

Vanuit antropologie wordt er soms kritiek geleverd op musea als het Volkenkunde. Ze zouden culturen in sommige gevallen teveel uit hun context halen en ze daardoor  verheerlijken en exotisch maken. Hierdoor worden tegenstellingen tussen mensen uit het Westen en daarbuiten vergroot, waardoor wij als wereldburgers minder empathie voor ‘de Ander’ kunnen opbrengen.

Tot mijn genoegen is dit niet het doel van het Volkenkunde; volgens de website is de bezoekers zich verbonden laten voelen met de mensen uit de cultuurgebieden een belangrijk doel  van het museum. Om zo’n doel te bereiken, is het in mijn ogen heel belangrijk dat er context gecreëerd wordt rondom de getoonde objecten.

Het creëren van context doet het museum op verschillende manieren, bijvoorbeeld door mensen uit de gebieden zelf aan het woord te laten. Zo is er in de ruimte over het poolgebied een documentaire te zien waar een Inuit in zijn eigen taal spreekt over de veranderingen die zijn gemeenschap heeft doorgemaakt. Daarnaast wordt er in de zelfde ruimte hedendaagse kunst getoond die door Inuit gemaakt is. Op deze manier krijgt de gemeenschap een gezicht, en wordt er een link gelegd met het heden. Bezoekers kunnen zich zo beter inleven in de mensen waar de voorwerpen bij horen.

Een andere manier waarop het museum context creëert, is door te laten zien hoe medewerkers van het Volkenkunde zelf onderzoek doen in de gebieden die ze laten zien. Zo laat het museum zien dat het niet klakkeloos informatie overneemt van anderen maar zelf ook verbinding met verschillende gebieden creëert en er meer over te weten wil komen.

  • Indianenmasker. Foto: Loedi Boot

Puntje van kritiek

Als ik als antropoloog een aanbeveling zou geven aan het museum, zou ik zeggen dat er nog wat meer verbinding tussen de bezoeker en de inwoners van de cultuurgebieden gemaakt kan worden. Het Volkenkunde zou bijvoorbeeld meer kunnen tonen wat de rol was van Nederlanders in de gebieden. Een enkele keer doet het museum dit wel, bijvoorbeeld bij het gedeelte over Japan. Daar is serviesgoed te zien van Nederlanders die van de 17e tot de 19e eeuw een handelspost hadden in het vroegere Deshima (Japan).

Verder laat het museum in de tijdelijke tentoonstelling over sieraden mensen van over de hele wereld, en dus ook uit het Westen, aan het woord. Toch had het museum meer aandacht kunnen geven aan het eerste contact tussen Nederland en elk cultuurgebied, de invloed die de twee culturen op elkaar hadden, en op de invloed die het Europees kolonialisme in de gebieden had.

Conclusie

In het restaurant van het museum is een filmpje te zien van Leidse studenten die de Haka doen, een Maori-krijgsdans. Het museum geeft er zelfs workshops in. In de museumwinkel ligt het boek van fotograaf Jimmy Nelson verkocht, getiteld ‘Before they pass away’. Dit zijn beide mooie voorbeelden van hoe tradities en culturen veranderen, mee gaan in hun tijd, maar ook gekoesterd worden door mensen uit het Westen. Hoewel de link met het Westen nog wel wat sterker zou mogen, kan ik in mijn rol als antropoloog na een middag Volkenkunde tevreden huiswaarts keren

cultuur | podcast

In 1981 begon Niek Broeijer zijn studententijd in Leiden. Al gauw was hij anders dan de doorsnee student. In plaats van drinken, roken en feesten stond hij elke ochtend vroeg op om te roeien op Njord, de grootste Leidse roeivereniging. Zo behaalde hij al op jonge leeftijd het Guinnes World Record op de 100 kilometer …

cultuur | interview

Veel mensen denken bij de hygiëne van studentenhuizen al snel aan halfvolle bierflesjes in de fusie (ander woord voor de woonkamer), verstrooide vuilniszakken in de gangen, en overgelopen doucheputjes. Al snel gaan van die gedachtes je nekharen overeind staan en gieren de rillingen al door je lichaam. Maar is een studentenhuis echt zo smerig als …

cultuur | recensie

Sinds oktober vorig jaar is in het Museum Volkenkunde een tentoonstelling over Bali te bewonderen. Leiden Lokaal nam een kijkje.

cultuur | video

Klopt het nog? Elke Leidenaar kent de Burcht. Dit monument siert de stad al sinds de 12e eeuw en staat pal in het midden van de stad, op de splitsing van de Oude en Nieuwe Rijn. Het werd oorspronkelijk gebouwd als verdedigingsfort. Maar wat valt er nu te doen bij de Burcht? 4 leuke dingen …

cultuur | interview

Een interview met projectleider Tanja van der Zon bij het Rijksmuseum van Oudheden over haar baan, Middeleeuwse Tuinen en haar favoriet.

cultuur

Is het einde van je seizoen op Netflix in zicht? Geen paniek! Er staat een compleet nieuw seizoen op je te wachten in de theaters van Leiden. Op 13 mei vindt namelijk de seizoenpresentatie plaats voor het komende theaterseizoen van 2019-2020.   Tijdens de seizoenpresentie laten de Leidse Schouwburg, de Stadsgehoorzaal en Theater Ins Blau zien …

cultuur | reportage

Een kijkje in het park Stoomtrein Katwijk Leiden, waar je een ritje kunt maken in een echte stoomtrein. Maar behalve dat doen de meer dan honderd vrijwilligers nog meer en misschien wel belangrijker werk.

cultuur | reportage

Hockey is voor kakkers, voetbal is voor het volk en darten is een cafésport. Er zijn vele vooroordelen die heersen over sporten, maar kloppen deze wel? Dat er in cafés een dartbord hangt, maakt de sport niet een cafésport. Er zijn namelijk serieuze dartverenigingen, zo ook in Leiden. Ik ging langs bij de Leidse dartvereniging …

cultuur

Bekijk waar je deze vier bijzonder sporten kunt beoefenen en leer over wat ze inhouden.

cultuur | reportage

De Kleiwarenfabriek Firma Gebroeders Ginjaar maakt sinds 1920 bouwkeramiek, producten die gemaakt zijn van klei. Wanneer je de fabriek binnenloopt, lijkt het alsof de tijd heeft stil gestaan. Jolanda Ginjaar legt uit wat er schuil gaat achter de deuren van dit oude familiebedrijf.

cultuur | interview

Heb jij al 100 keer geluncht en geborreld op de Nieuwe Rijn? Goed nieuws! Sinds afgelopen weekend heeft Leiden er een nieuwe lunchroom/bar bij: ’t Gerecht.

cultuur | interview

Vergeet Coen en Sander of Mattie en Marieke, Leiden heeft zijn eigen talentvolle DJ-duo. Elke woensdag van 21.00 tot 23.00 hoor je de twee radiorakkers Geert (29) en Julius (29) op Sleutelstad FM. In een programma waar muziek en ‘slap gelul’ centraal staan. Het enthiousiasme van de twee DJ’s is zo aanstekelijk, dat je elke …