Francesco Ragazzi, assistent-professor International Relations aan de Universiteit Leiden, heeft donderdag 3 mei een lezing gegeven over de gevolgen van counter-terrorisme in het onderwijs. ‘Docenten staan voor een lastig parket.’

Onlangs is nog een reconstructie gepubliceerd over de dreiging die de Universiteit Leiden in 2015 ondervond. Een anoniem persoon plaatste op het webforum 4Chan dat hij het vuur zou openen op een van de faculteiten. Gelukkig bleek het bericht loos alarm te zijn en werd de dader al snel opgepakt. Zijn dreigementen waren een schreeuw om psychische hulp.

Dit neemt niet weg dat radicalisering en terrorisme nog altijd een actuele dreiging zijn. In veel Westerse steden zijn al aanslagen gepleegd en de AIVD doet er alles aan om een eventuele aanslag op Nederlandse bodem te voorkomen.

Radicalisering

‘Predict and prevent is de aanpak die de overheid hanteert,’ zegt Ragazzi. ‘Wij denken radicalisering, en dus de voortekenen van terrorisme, te kunnen herkennen. Wanneer iemand radicaliseert, ontwikkelt dit zich in chronologische fases. Ontdekken we deze ontwikkeling bij iemand in een vroeg stadium, dan zouden we verdere radicalisering kunnen stoppen.’

Een aanname die niet per se hoeft te kloppen. ‘Helaas werkt radicalisering niet zo simpel. Onderzoek toont aan dat radicalisering zelfs helemaal niet te voorspellen is. ’ Lees de nieuwsberichten er maar eens op na: familieleden zijn vrijwel altijd verbaasd wanneer iemand een aanslag pleegt. ‘‘Het was zo’n lieve jongen, dit hebben we niet zien aankomen,’ wordt dan gezegd.’

De toekomst voorspellen

Toch geeft de overheid enorm veel geld uit aan onderzoek naar radicalisering. Er zijn talloze theorieën over de fasering van radicalisatie. ‘Een reden voor dit onderzoek, is om het proces in makkelijke woorden aan het volk uit te kunnen leggen. Om te laten zien dat zij de situatie onder controle hebben en er geen reden tot angst is.

Hiernaast denkt de overheid de toekomst te kunnen voorspellen aan de hand van deze theorieën. Bergen aan data en surveillance worden uitgebreid in kaart gebracht. Door dit netwerk goed bij te houden, hoopt de overheid radicalisering op tijd te kunnen herkennen en zo de toekomstige terrorist te kunnen stoppen.

Maar deze informatievergaring is volgens de overheid nog niet genoeg. Om radicalisering echt goed te kunnen voorspellen en voorkomen, heeft de overheid ogen en oren in de samenleving nodig. Sleutelfiguren, die verdachte verschijnselen in een vroeg stadium kunnen herkennen. Zoals de docent.’

Vertrouwen

De overheid heeft de onderwijssector twee verschillende taken gegeven. ‘Allereerst krijgen docenten de taak om signalen van radicalisering te detecteren en zo nodig aan te geven. Door deze tekens zo vroeg mogelijk op te pikken, kan verdere radicalisering succesvol worden tegengehouden.

Ook dienen docenten sociale cohesie in hun klassen te bouwen. Op deze manier moet polarisatie worden voorkomen en moet iedereen onderdeel worden van de groep. Eenzaamheid en een ‘buitenstaanders’-gevoel zijn namelijk grote aanleidingen voor radicalisering.

Een lastig takenpakket. Binnen een klaslokaal draait alles om vertrouwen. Dit is er niet meer, wanneer je als leerling weet dat je docent je aan kan geven na een kritische opmerking. Hoe bouw je als docent dan mee aan sociale cohesie?’

Wantrouwen

Toch protesteren docenten niet tegen deze bijzondere taken. ‘Waarom? Omdat er wel degelijk zorgen zijn. Want wat nou als die dubieuze uitspraak van die leerling wel degelijk een signaal is? De taken die de docenten krijgen maken hen achterdochtig. Wat nou als een van hun leerlingen daadwerkelijk een gevaar vormt?

Denk bijvoorbeeld terug aan een nieuwsbericht uit Groot Brittannië van een aantal jaar terug. Een vierjarige allochtone leerling vertelde zijn juffrouw dat zijn vader thuis cucumber aan het bereiden was. Deze verstond echter dat hij ‘cooker bomb’ maakte en vertrouwde de situatie niet helemaal.’

De juffrouw schakelde vervolgens een antiterreureenheid in om een aanslag te voorkomen. Terwijl er alleen maar een komkommer werd gesneden. ‘Dit lijkt een simpel misverstand. Toch zijn zowel vader, moeder en kind getraumatiseerd. Het extreem preventieve beleid wat de overheid voert zorgde voor het wantrouwen van de juffrouw. Deze deed hierdoor meteen aangifte, in plaats van eerst met collega’s en de ouders van het kind te overleggen.’

De leerling als verdachte

‘Dit preventieve beleid roept veel vragen op. Hoort de docent wel als rechterhand van de overheid te dienen? De overheid moet alert zijn; een docent juist niet. Natuurlijk moet een leraar aangifte doen wanneer zijn leerling expliciet benoemt een bom te maken. Maar waar ligt de grens? Doe je bijvoorbeeld ook aangifte wanneer een leerling zich verdiept in de oorlogen in Syrië, en de positie van Amerika bekritiseert?

Er zijn geen duidelijke richtlijnen voor docenten. Toch dienen zij hun leerlingen scherp in de gaten te houden. Iets wat het onderwijs niet ten goede doet. Het vertrouwen, waarop onderwijs is gefundeerd, verdwijnt op deze manier van beide kanten. De leerling wordt als potentieel verdachte gezien en is zich daar zeer goed van bewust.’

Richtlijnen

Samen met de Raad van Europa maakt Ragazzi zich nu sterk voor een beter beleid voor docenten. ‘Teach the teachers. Er moeten cursussen komen die de onderwijzer voorlichten over potentiële radicalisering. Dit zal een hoop onnodig wantrouwen schelen en de vertrouwensband in de klas ten goede doen.

Daarnaast zullen de docenten ook uitleg krijgen hoe zij om moeten gaan met vooroordelen bij leerlingen onderling. Zo worden Moslims constant als mogelijk terrorist verooroordeeld. Hoe pak je als docent een dergelijke situatie in de klas aan? Voorlichting over jihad, antisemitisme, en andere extremistische denkbeelden zal hierbij veel inzichten schenken.’