Er is veel te doen rondom het referendum. In het regeerakkoord van Rutte III staat dat het middel moet verdwijnen. In veel gemeenten, waaronder Leiden, blijft het referendum levend omdat zij een Referendumverordening hebben. Als het aan Partij Sleutelstad-fractievoorzitter Maarten Kersten ligt, krijgt het referendum een nog veel grotere rol in de stad. “Wij willen vier keer per jaar een referendum. En als je snel de mening in een wijk wilt hebben, dan een digitale volkspeiling.”

Maarten Kersten studeerde archeologie, had jarenlang een reisbureau en was lange tijd actief als journalist. Vier jaar geleden lukte het hem als lijsttrekker van Partij Sleutelstad niet om een zetel in de raad te bemachtigen. Nu, in 2018, heeft de partij twee zetels in de Leidse raad. Een van de speerpunten van zijn partij is meer inspraak van burgers. Daarin is een belangrijke rol voor het referendum weggelegd. De huidige Referendumverordening biedt al de mogelijkheid voor de gemeente om een referendum te houden, maar wordt nog te weinig gebruikt, vindt Kersten. “We willen een paar keer per jaar een referendum over zware onderwerpen.  Een goed onderwerp zou bijvoorbeeld een fusie zijn van Leiden met een aantal randgemeenten. Of de openingstijden van horeca.”

“Opportunistisch en ondemocratisch”

De stelligheid waarmee Kersten het referendum verdedigd is bijzonder in deze tijd, waarin nota bene de grote voorvechter van meer burgerinspraak, D66, van het middel af wil. “Hans van Mierlo zou zich omdraaien in zijn graf”, zei hij eerder in een ander artikel op deze website. Kersten blijft achter die woorden staan: “Veel D66’ers zijn absoluut not amused over wat – de overigens verder fantastische dame – Ollongren flikt. Het is absoluut niet des D66’s. En er mag nu zelfs geen referendum komen over het afschaffen van het referendum. Het kan echt niet, het is opportunistisch en ondemocratisch. Ze hebben daardoor lokaal veel zetels verloren.” De verdeeldheid bij de partij blijkt volgens Kersten uit een uitspraak van D66-wethouder in Leiden Paul Dirkse. Hij sprak openlijk zijn steun uit voor het referendum bij het Leids verkiezingsdebat.

Indicatief, correctief, raadplegend

Er zijn nogal wat vormen van referenda. Landelijk is er het raadplegend referendum, dat vermoedelijk wordt afgeschaft na het laatste referendum over de Sleepwet afgelopen maart. De gemeente Leiden kent een Referendumverordening, waarbij zowel de raad als de burger een verzoek voor een referendum kunnen indienen. Dat referendum is in feite ook raadplegend en niet bindend, want de raad gaat uiteindelijk over de besluiten. “De gemeenteraad is uiteindelijk de degene die over het besluit gaat. De uitslag mag dan niet juridisch bindend zijn, moreel is het dat wel”, zegt Kersten. “De raad kan natuurlijk elke keer de uitslag naast zich neerleggen. Maar als de coalitiepartijen dat nu maar vaak genoeg doen, dan worden ze na vier jaar afgerekend. Een goed voorbeeld is het RijnGouwelijnproject. De burger was tegen een lightrailverbinding door de binnenstad, maar de PvdA legde de uitslag van het referendum naast zich neer. Dat heeft de bevolking ze kwalijk genomen, en zo zijn ze van een dominante partij die al tientallen jaren in colleges zit, gedegradeerd tot een partij met vijf  zetels.”

Kleine peilingen

Voor kleinere onderwerpen ziet Kersten meer in zogenaamde “volkspeilingen”: kleine, online peilingen die snel weergeven hoe de gemeente of een wijk denkt over een bepaald onderwerp. De kosten voor een traditioneel, papieren referendum kunnen namelijk behoorlijk oplopen, het landelijke referendum over de Sleepwet kostte enkele tientallen miljoenen euro’s. Verhalen over fraude vindt Kersten overdreven: “Het zou met DigID kunnen. Je moet het gewoon goed dichttimmeren, zodat iemand niet twee keer kan stemmen. Eerder werd over bijstandsuitkeringen beweerd dat er flink gefraudeerd werd. Uiteindelijk bleek dat om een percentage van 0,01% te gaan waarbij mensen moedwillig fraudeerden. Laat bij het digitale referendum 0,1% frauderen. Die marge moet je dan maar accepteren. En de eindverantwoordelijke blijft toch altijd de gemeenteraad”.

Het gewone volk

Een veelgehoord argument tegen referenda is dat de burger niet in staat is weloverwogen een keuze te maken, door een gebrek aan kennis. Volgens Kersten komt die kennis vanzelf. “Het is alleen wel zaak dat de gemeente de burgers daarin opvoedt. Je moet ze voor het referendum helemaal kneden, ze moeten alle ins en outs van het onderwerp kennen. De gemeente moet door objectieve persberichten op de website de burger informeren. En de burger moet de commissievergaderingen gaan volgen, bij wijze van op de bank alsof je de wedstrijd AS Roma tegen Liverpool kijkt.”

Een ander probleem zou zijn dat veel problemen zich niet voor een ja/nee-oplossing zouden lenen. “Ik ben voor het aanbrengen van nuances”, zegt Kersten. “Geef drie of vier alternatieven. Op terug te komen op de RijnGouwelijn: laat de burger kiezen tussen een lightrailtrein, een tram of een elektrische bus”.

Fusie tussen gemeenten

Kersten steekt het niet onder stoelen of banken dat hij voor een fusie van gemeenten is. Leiden zou samen moeten gaan met bijvoorbeeld Zoeterwoude, Voorschoten en Leidschendam. Zulke fusieoperaties gaan niet altijd zonder slag of stoot. De Tweede Kamer stemde onlangs voor samenvoeging van de gemeenten Ten Boer, Haren en Groningen, terwijl bij een burgerraadpleging in 2014 driekwart van de bevolking van Haren nog tegen de fusie was. Kersten: “Burgers zijn bang dat ze door een samenvoeging hun identiteit kwijtraken. Maar door wijk- of deelgemeentereferenda kan de burgers toch zijn eigen identiteit bewaken.” Een andere manier waarop Kersten meer inspraak voor de burger wil is de gekozen burgemeester. Leiden is daar al mee bekend, in 2003 werd immers de huidige burgemeester Henri Lenferink gekozen door middel van een burgemeestersreferendum. Kersten heeft daar wel een opmerking bij: “Ik vind het niet goed dat het burgemeesterschap zonder referendum is verlengd. Men had een herverkiezing moeten houden, want dan kunnen burgers zeggen: ‘Die Lenferink vind ik zo’n vent, of ik vind het helemaal niet zo’n goede burgemeester’. Het is typisch een onderwerp dat je aan de burger kunt overlaten: heeft hij het wel of niet goed gedaan?”