Jessica Zwartjes, drijvende kracht achter de stadstuinderij ‘Het Zoete Land’. Foto: Claire Witteman

In het midden van de stad Leiden bevindt zich het groene pareltje ‘Het Zoete Land’. Een oase tussen de gebouwen. Deze stadstuin is zes jaar geleden opgezet en wordt nu volop in leven gehouden door buurtbewoners. Na een interview met initiatiefnemer Jessica Zwartjes wordt duidelijk: “Lokale producten, zijn sowieso pure producten.”

Jessica Zwartjes is de vrouw achter ‘Het Zoete Land’. Zij zet zich op dit moment in voor ‘de tuin’, zoals ze er zelf de hele tijd naar refereert. “Toen ik benaderd werd voor het idee van een stadstuin, was mijn keuze snel gemaakt.” Door Zwartjes komt uit een aantal stukken niet gebruikt (sport)veld ineens leven uit de grond.

Wat betekent duurzaamheid voor jou?

Leren groenten verbouwen

Zwartjes zit in haar schuur midden in de tuin. Ze bekijkt de map met soorten gewassen, en begint enthousiast te vertellen. “Ik heb grote plannen, als we hier voorlopig kunnen blijven zitten tenminste”, droomt ze.

Het was vanaf het begin al een succesvol initiatief. “Het succes komt voor een deel door het educatieve element”, vermoedt Zwartjes. Er zijn een hoop gezinnen die zich door het werken aan de tuin, of door het eten van producten uit de tuin, realiseren dat er een heel proces vooraf gaat aan wat je ‘s avonds voorgeschoteld krijgt op je bord.

“Het duurt soms best lang voor een bepaald gewas groeit. Het is mooi om kinderen te laten zien dat je wel moeite moet doen om een zaadje te laten groeien. Ik geef hier onder andere hier in les in op het Marecollege. Het vak wat ik geef heet ‘voedselvaardigheden’ waarin we kijken naar producten en waar ze vandaan komen. Vervolgens gaan de leerlingen dan met deze producten koken.

Mensen worden door op een actieve manier met de natuur bezig te zijn zich dus een stuk bewuster van hun consumptie. Het is dus een proces dat in mensen zelf plaatsvindt. Zwartjes spreekt uit ervaring: “Ik vind het zelf belangrijk om hier mee bezig te zijn omdat ik iets terug wil doen voor de natuur. Het is een cadeautje dat we hier op aarde mogen zijn. Dan moeten we deze toch niet vernietigen als dank?”

Moestuin op sportvelden

Zwartjes studeerde in een ver verleden op de agrarische hogeschool. “Niet lang na afronding kreeg ik een man en kinderen. Ik zag daardoor dagelijks werken op het platteland niet meer voor me. We gingen in Leiden wonen en ik begon aan een tweede studie: voeding en diëtiek. Toch miste ik het wel, op het land werken. De stadstuin was de enige manier waarop ik nog iets kon betekenen in de landbouw in eigen omgeving”, vertelt Zwartjes. Zij werkt daar nu twee dagen per week in de stadstuin.

‘Het Zoete Land’ is in 2012 opgericht. De tuin is begonnen doordat de voorzitter van het Singelpark een mogelijkheid zag een moestuin te beginnen in haar eigen park. Ze vroeg Zwartjes om het plan tot werkelijkheid te maken. Zwartjes wilde graag meewerken maar had een andere plek op het oog. “De plek waar ‘Het Zoete Land’ nu zit is perfect. Het was een verlaten stuk grond aan de rand van sportvelden. Vroeger werd deze plek gebruikt voor recreatie en daarna een tijd het onderkomen geweest van een noodgebouw van een middelbare school. Toen het vrij kwam dacht ik: dit is de plek die we moeten hebben!”

De plek is namelijk van drie kanten afgesloten. Er waait geen noorderwind. Daarnaast ligt er zandgrond. Dat is veel minder zwaar dan kleigrond. Kleigrond is heel compact en moeilijk los te krijgen zodat het lastiger is om er dingen te verbouwen. Je moet er veel aan doen om het goed te houden.

“De stadstuin begon als een project van een jaar, ik was echter meer van plan dus ik besloot een bessengaard neer te zetten. Uit principe ook, een bessengaard heeft meer tijd nodig dan een jaar om goed te groeien, maar dan zou de gemeente weten dat ik meer in mijn mars had”, vertelt Zwartjes. Daarna werd de periode steeds wel verlengd. Zwartjes heeft ondertussen zelfs nog een klein stukje grond erbij gekregen. Vanaf dit jaar betalen ze huur en mogen er nu tenminste drie jaar zitten. Er is een duidelijk contract opgesteld dus je kunt spreken van vooruitgang. Toch blijft de situatie onzeker. De sportvelden willen uitbreiden en Zwartjes voelt ook de hete adem van de gemeente in de nek. Leiden is klein maar de stad stroomt vol met mensen dus er moeten woningen bij komen. “In 2030 wil de gemeente 10.000 nieuwe woningen, dus alle ruimte is nodig”, legt Zwartjes uit.

De manier van ‘Het Zoete Land’

“Op dit moment is deze stadstuinderij erg in trek”, vertelt Zwartjes. “We zijn door de jaren heen uitgebreid dus we kunnen nu meer mensen toelaten. Toch is er elke keer weer een grote wachtlijst.”

Er zijn elk jaar twee en dertig vrijwilligers die elk een dagdeel per week op de stadstuin werken. Verder zijn er 125 oogstdeelnemers die een abonnement nemen op de producten uit de stadstuin. Je kunt dan in het oogstseizoen twee keer per week producten komen plukken die je thuis kunt gebruiken. Dit kost 275 euro.

De tuin draait van eind februari tot begin november. “We zeggen voor het gemak wel eens dat de tijd van de tuin dertig weken van het jaar omvat. Soms zijn er nog wel naoogsten in december. In februari wordt al begonnen met het land te bewerken”, legt Zwartjes uit.

Er groeien ondertussen wel zestig soorten gewassen. “Mensen worden op deze manier gestimuleerd dingen te eten die ze misschien niet gelijk uit de supermarkt hadden meegenomen, knolselderij bijvoorbeeld”, vertelt Zwartjes. Op de site staan ook diverse recepten met spannende en ondergewaardeerde ingrediënten. Zo is er een recept met schorseneren. Op het eerste gezicht zullen mensen niet weten wat je met deze groente aan moet, maar je kan er blijkbaar een heerlijke pasta mee op tafel zetten. Dit recept is hier te vinden. Zelf is Zwartjes natuurlijk ook oogstdeelnemer. Ze kookt het liefst met snijbieten. “Ik vind het een ondergewaardeerde groente. Mensen kennen wel de rode variant, maar er zijn er zo veel meer. Het is een leuk gewas om te kweken, alleen het zaaien is minder populair”, legt Zwartjes uit.

Toekomst voor de tuin

De tuin wil blijven groeien. In ruimte kan dit niet veel meer, maar op veel andere manieren wel. Zwartjes is begonnen met een stuk van de tuin te veranderen in een bloemenveld. Ze vertelt: “Ik heb geen koopziekte, maar het is zo leuk om bloemen te bestellen.”

De zoektocht naar goede gewassen is nooit voorbij. “Je zou denken dat ik na een aantal mislukkingen van een bepaald gewas het op zou geven, maar dat weiger ik. Ik wil bijvoorbeeld gewoon een keer goede tomaten zien. Het is nu drie jaar mislukt maar dit jaar probeer ik het soort: ‘syberische tomaten’. Dat klinkt al veelbelovend he?”, grapt Zwartjes.

Het is belangrijk om dit soort initiatieven in stand te houden. Zwartjes legt uit: “De stadstuin heeft een sociale betekenis maar het zal op den duur ook belangrijk zijn voor onze voedselvoorzieningen. Het is toch van de gekke dat we appels kopen uit het buitenland, als we die ook zelf kunnen verbouwen?!” Daarbij is voedsel van het buitenland laten komen slecht voor het milieu. Alleen al voor het vervoer worden veel vrachtwagens en vliegtuigen ingezet. Dit zorgt ervoor dat er allerlei uitlaatgassen in de lucht komen.

De supermarkt lijkt nu nog te winnen doordat ze producten goedkoper kunnen aanbieden. We zijn bij Nederlandse groententeelt erg afhankelijk zijn van het succes van de oogst. En dit hangt natuurlijk weer samen met het weer. “Toch moeten we onthouden dat we geen idee hebben waar het voedsel dat we in de supermarkt kopen vandaan komt. Lokale producten, zijn sowieso pure producten”, is Zwartjes van mening.

Misschien zijn er in de toekomst kansen voor gemengde landbouw. Een combinatie van landbouw, bosbouw en veeteelt zou winstgevend kunnen worden. Of dit het ooit van de supermarkten zal winnen blijft wel de vraag.