Is het een positieve ontwikkeling als de gemeente zich bemoeit met het bedrijfsleven? De gemeenten en in bredere zin de overheid kunnen veel goeds doen: de instapdrempel verlagen voor nieuwe spelers en uit de hand gelopen concurrentie aan banden leggen om de werknemer te beschermen. Maar wat als de gemeenten zelf gaan concurreren?

“De gemeente Leiden stelt via een fonds vijf miljoen euro beschikbaar voor leningen aan bedrijven en maatschappelijke instellingen.” Zo luidt de eerste zin in het artikel van nu.nl, de gemeente hoopt dat bedrijven en instellingen zullen investeren in duurzaamheidsmaatregelen. Zonnepanelen zijn echter niet alleen goed voor het milieu maar ook een bron voor hele goedkope energie voor een bedrijf. Bedrijven zullen dan ook eerder geneigd zijn om in een gemeente te vestigen waar zulke faciliteiten voor hen geregeld worden.

Stond hier dan wel het milieubelang centraal, of was het vooral ‘city marketing’, het aanprijzen van een stad of gemeente, en dus een maatregel om bedrijven aan te trekken? En waarom zou dit eigenlijk iets uitmaken, is het niet prima om twee vliegen in een klap te slaan? Het wrange van  concurrentie tussen gemeenten is dat het veel geld kost, betaald van belastinggeld. Dit is al te zien in een bericht van Adformatie in 2011, een Nederlands vakblad over reclame, marketing en media. De gemeente Den Haag besloot in 2011 om tot 2015 jaarlijks 1,2 miljoen euro uit te trekken voor citymarketing. Een bezuiniging van ruim 4 miljoen euro per jaar vergeleken met het budget dat het vorige college voor deze post uittrok. In 2018 werd volgens De Volkskrant weer besloten  een miljoen meer uit te geven. Amsterdam trok in 2015 4,2 miljoen euro uit en Leiden besteed al jaren rond de 3 miljoen euro  aan citymarketing

Het jaarlijkse bedrag staat nog los van de daadwerkelijke projecten die gemeenten doen. Dit is moeilijk te rijmen met de steeds hoger wordende gemeentelijke belasting die het CBS vermeldt. City marketing is dus een niet te onderschatten kostenpost bij gemeenten. Daarnaast levert het fenomeen city marketing niet daadwerkelijk meer inkomsten, gemeenten concurreren tenslotte voor dezelfde bedrijven. Bestuurders lijken soms in elk geval te ervaren dat er concurrentie is met andere gemeenten voor financiers, bewoners, bedrijven en recreanten.

Feitelijk is er ook sprake van concurrentie, de genoemde zaken staan voor een gemeente gelijk aan inkomsten: gemeenten en steden concurreren met elkaar zowel op binnenlands niveau als tussen grote wereldsteden onderling. De komst van Het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA) naar Amsterdam na een lange Europese strijd of het zinnetje: ‘Gaan we dit jaar naar Londen of Parijs op vakantie?’ zegt genoeg. Het gaat hier voor de gemeenten om geld dat in hun lokale economie wordt gepompt. Als toeristische attractie kunnen zij investeringen van de overheid claimen voor bijvoorbeeld verbeterde infrastructuur of het beschermen van culturele attracties (hunebedden, molens etc). 

Dit fenomeen is daarentegen zeker niet altijd slecht. City marketing betekent niet alleen dat gemeenten veel extra moeite en geld besteden om bedrijven te lokken, maar ook dat zij nieuwe mogelijkheden bieden aan bestaande bedrijven om te groeien en starters om een bedrijf op te zetten. Waar wel op gelet dient te worden is dat gemeenten minder in het belang van hun eigen gebied nadenken maar meer in het belang van de regio. Regiodirecteur Jan Ummenthum van de Rabobank besprak vorig jaar bij Omroep Gelderland al dat: ‘Als gemeenten niet beter gaan samenwerken, het in de toekomst niet goed komt met de regio Arnhem.’ Groot obstakel daarbij noemt hij de onderlinge concurrentie tussen gemeenten.’

Ook in het Leidse gemeentebesluit is er sprake van dergelijke destructieve concurrentie tussen gemeenten. Volgens het Compendium voor de Leefomgeving een samenwerkingsproject van onder meer het CBS en de Universiteit van Wageningen is er namelijk sprake van grote leegstand bij kantoorvloeroppervlakte in de Randstad. (zie afb.) De vraag is  of die  door deze investering wordt opgelost