Artboard 1
30-05-2018 | Steven Boekel
‘Antibioticaresistentie komt steeds vaker voor,’ waarschuwt medisch onderzoeker Coen van Hasselt

In 2050 gaan er wellicht meer mensen dood aan de gevolgen van antibiotica-resistentie dan kanker, aldus een rapport van ‘The Review on Antimicrobial Resistance.’ Er worden steeds minder nieuwe soorten antibiotica ontdekt en bacteriën worden steeds vaker resistent tegen veel gebruikte antibiotica. Aan de Universiteit van Leiden werkt Coen van Hasselt, assistent professor farmacologie, aan manieren om dit proces te vertragen – en misschien zelfs om te draaien.

Coen van Hasselt in het lab, met naast hem een proefopstelling die het menselijk lichaam nabootst.
(foto: Steven Boekel)

Al rond 1950 was ontdekt dat als een bacterie resistent wordt voor een soort antibioticum hij juist door deze aanpassing gevoelig worden voor een andere antibioticum, gerelateerde sensitiviteit wordt dat genoemd. Van Hasselt probeert met zijn team te achterhalen hoe we een perfect doseringsschema kunnen ontwikkelen, zodat bacteriën niet meer, of minder snel, resistent worden tegen antibiotica. Zij doen dit door te kijken naar de gerelateerde sensitiviteit en door te onderzoeken welke dosering antibiotica het beste resultaat geeft voor verschillende typen patiënten. Hierbij kan je denken aan kinderen, zwangere vrouwen of patiënten met overgewicht etc.

Waarom wordt pas nu onderzoek gedaan naar deze collateral sensitivity bij antibiotica-resistentie als het al zo lang bekend is?
‘Toen werd ontdekt dat antibioticaresistentie in bacteriën kan leiden tot verhoogde sensitiviteit voor voor een ander antibioticum werd er nog geen moeite gedaan om dit in de praktijk bruikbaar te maken. Het was destijds nog niet nodig om iets met deze vinding te doen, we hadden genoeg soorten en resistentie nog geen groot probleem. Tegenwoordig is de situatie veranderd, het gebeurt in landen met veel antibioticaresistentie steeds vaker dat een zogenaamd last resort antibioticum moet worden ingezet omdat er resistentie is tegen de standaardbehandeling. Als zo’n multi-drug resistente bacterie ook resistent wordt voor zo’n last resort antibioticum we niets meer hebben om die bacteriële infectie mee te behandelen. Een probleem is dat er steeds minder nieuwe soorten antibiotica worden ontdekt. Daarnaast zien we dat bacteriën snel resistent kunnen worden voor antibiotica. Dat komt vaak omdat sommige nieuwe soorten antibiotica lijken op de al bestaande vormen en bacteriën er dus ook makkelijker resistent tegen worden.’

Er is van tijd tot tijd commotie over het gebruik van antibiotica in de veehouderij, hoe staat dat in verhouding tot antibiotica-resistentie?
‘Antibioticagebruik in de veehouderij speelt zeker ook een belangrijke rol bij de antibiotica-resistentie ontwikkeling. Het ontstaan van antibiotica-resistentie moet dan ook vanuit verschillende disciplines aangepakt worden. Onze focus richt zich op de kliniek, maar in de veehouderij worden antibiotica ook gebruikt bij gezonde dieren om ze sneller te laten groeien. Het wordt dan in lage concentraties in het voer gemixt, maar in die concentraties kunnen juist snel tot resistentie leiden. In Nederland wordt antibioticagebruik in de veehouderij goed geregistreerd, al worden hier ook de zorgen over antibiotica-resistentie groter. In andere landen, zoals China, is antibioticagebruik minder goed gecontroleerd. Er werd tot voor kort bijvoorbeeld het antibioticum colistine aan veevoer toegevoegd. Later is in China ook als eerste een tegen colistine resistente bacterie aangetroffen. Colistine is een heel oud antibioticum dat als een last resort antibioticum ingezet wordt, en laat zien hoe groot de impact van gebruik van antibiotica in de veehouderij kan zijn.’

We moeten dus minder antibiotica gebruiken, maar denkt u dan ook dat een antibioticakuur bij de huisarts bijvoorbeeld verkort moet worden?
‘Voor simpele infecties krijg je een standaard antibioticakuur die je af moet maken. Maar eigenlijk zou je willen stoppen zodra de infectie is bestreden en je lichaam het zelf over kan nemen. Bij antibioticagebruik is er namelijk altijd een risico dat bacteriën resistentie ontwikkelen, en je wilt antibiotica dus alleen gebruiken zolang als nodig is, maar niet langer dan dat. Uiteindelijk zou je voor elke individuele patiënt willen bepalen wanneer antibioticatherapie veilig, maar ook zo vroeg mogelijk gestopt kan worden.In het dogma van een standaard behandelingsduur met antibiotica komt nu mogelijk langzamerhand wat verandering, maar een uitdaging op dit vlak is dat we nu nog niet heel goed meten hoe een patiënt reageert op aan antibioticakuur.’

Kan het dan zo zijn dat bacteriële infecties die nu goed te behandelen zijn in de toekomst, als antibiotica echt niet meer goed werkt, weer veel gevaarlijker worden?
‘Ja, simpele infecties kunnen levensbedreigend worden als deze resistent worden tegen alle antibiotica die we nu tot onze beschikking hebben. Nu kunnen we bij simpele operaties infecties eenvoudig voorkomen en bestrijden dankzij antibiotica, maar als deze minder goed gaan werken dan ontstaat er een groot probleem.  Een infectie als gevolg van een simpele ingreep of bijvoorbeeld een keizersnede bij zwangerschap kan dan opeens levensbedreigend worden. Misschien is dit een nogal dramatische voorspelling, maar als er niet meer nieuwe antibiotica beschikbaar komen of betere manieren om resistentie te beperken, dan ga je terug naar de tijd voordat er antibiotica waren. Toen gingen er ook heel veel mensen dood aan infecties.’ 

Hoe proberen jullie antibiotica-resistentie in jullie onderzoek te voorkomen?
‘Wij kijken in ons onderzoek zowel naar de ziekmakende bacterie als naar de patiënt. Met betrekking tot de bacteriën kijken wij hoe we dat fenomeen van gerelateerde sensitiviteit, waarbij resistente bacteriën behandeld kunnen worden, kunnen vertalen naar de kliniek. We weten nu niet goed hoe dat soort doseringsschema’s eruit zouden kunnen zien. Met behulp van experimenten in het lab en geavanceerde computermodellen proberen we dat soort doseringsschema’s voor antibiotica te ontwikkelen. We hebben in het lab een opstelling gemaakt waarbij we kunnen nabootsen hoe een antibioticum zich in het menselijk lichaam gedraagt. Daarmee kunnen we meten hoeveel bacteriën er doodgaan of resistent worden, gerelateerd aan de hoeveelheden antibiotica zoals die in het bloed van een patiënt zullen voorkomen. We proberen daarbij ook te kijken naar de genetische eigenschappen van zo’n bacterie, en hoe dat mogelijk verschilt per patiënt. Hierbij testen we zo’n doseringsschema niet op 1 maar veel meer ziekmakende bacteriën, zoals die ook in patiënten zullen verschillen. Uiteindelijk hopen we zo doseringsschema’s en combinaties van antibiotica te kunnen selecteren die in verdere onderzoeken getest zouden kunnen worden op hun werkzaamheid.

Petrischaal met bacteriegroei, klaar om geteld te worden.
(Foto: Steven Boekel)

 

We proberen ook in individuele patiënten te kijken hoe antibioticatherapie geoptimaliseerd kan worden. Je kan je voorstellen dat je in sommige patiënten, zoals kinderen, een heel andere dosering antibiotica nodig is dan voor een volwassene voor het beste effect. Ook zoeken wij naar nieuwe stofjes die we meten in het bloed om te kijken of we hiermee voor elke individuele patiënt kunnen bepalen wanneer antibioticatherapie veilig gestopt kan worden of dat de dosering aangepast moet worden; ook op deze manier kan resistentieontwikkeling vertraagd worden. We proberen dus nu ook voor antibiotica gepersonaliseerde medicijnen te ontwikkelen om therapie te verbeteren en resistentie tegen antibiotica te beperken.’

 

Links (versimpeld) weergegeven hoe antibiotica nu vaak wordt toegediend en recht van de pijl hoe van Hasselt antibioticaschema’s wil optimaliseren. Er wordt zowel naar andere doseringen gekeken als naar verschillende combinaties van antibioticasoorten.
(Bron: Coen van Hasselt, Presentatie: Optimizing antibacterial therapy using quantitative pharmacological modeling)

Als alles goed gaat met uw onderzoek, wanneer merken wij er dan wat van bij de huisarts?
‘Wij zitten op het translationele vlak, dat wil zeggen dat we de vertaalslag van lab naar patiënt proberen te maken. Waar we bijvoorbeeld nu naar kijken zijn doseringsschema’s die resistentie tegen ciprofloxacine proberen te voorkomen. Ciprofloxacine is een van de antibiotica waar relatief veel resistentie aan het ontstaan is in Nederland.  Voor deze antibiotica hopen we in anderhalf tot twee jaar te weten of we een verbeterd doseringsschema hiervoor kunnen opstellen. Als we zeker weten dat zo’n doseringsschema ook werkt in grotere aantallen gerelateerde bacteriën dan zouden we een klinische studie kunnen doen om dit doseringsschema verder te onderzoeken in patiënten, in samenwerking met klinische onderzoekers. In zo’n studie wil je bepalen of zo’n verbeterd schema even goed werkt als de huidige doseringsschema’s. Zo’n studie kan wel een paar jaar in beslag nemen. Het zal dus nog wel een tijdje duren voordat iemand iets van dit onderzoek merkt.’

Tijdens uw radio-interview op 17 mei was te horen dat bacteriofagen een alternatief was voor antibiotica waar interesse voor is, wat zijn uw gedachten over bacteriofagen?
‘Bacteriofagen zijn virussen die bacteriën kunnen doodmaken. Op dit moment weten we eigenlijk nog niet goed of bacteriofagen echt goed werken en veilig zijn, en hoe ze het beste te gebruiken zijn in de kliniek. Hiervoor moeten eerst grote gerandomiseerde klinische studies uitgevoerd worden. Het voor- en nadeel van een faag is dat deze alleen werkt op één specifieke bacterie. Dat is een voordeel omdat antibiotica ook effect hebben op alle goede bacteriën zoals die in je darmen. Als je veel antibiotica neemt krijg je daardoor soms bijvoorbeeld diarree. Tegelijkertijd is die specificiteit van bacteriofagen ook een uitdaging in de behandeling van infecties in patiënten, want je moet wel de juiste faag bij de infectie van een patiënt vinden. Bacteriofagen lijken met name interessant voor de behandeling van chronische infecties die slecht reageren op antibiotica, waar je tijd hebt om dat uit te zoeken.’

 

 

welzijn | reportage

Het stadsleven wordt vaak geassocieerd met haast, drukte en volle lange dagen. De Elza Hoeve net buiten het centrum van Leiden biedt net het tegenovergestelde: totale rust, natuur en dieren. Naast een grote melkboerderij geven ze je ook de mogelijkheid om je paard te stallen in hun hoeve of om deel te nemen aan verschillende …

welzijn | fotoserie

‘Ik kom hier voor mijn rust!’ is een uitspraak die je in het centrum van Leiden niet snel zal horen. Haastende fietsers en bussen in de Breestraat, volle terrassen op de Nieuwe Rijn: om echt te ontspannen zal je toch een ander plekje moeten zoeken. Zoals bijvoorbeeld De tuin van de smid: een theehuis in …

welzijn | fotoserie

Ga je altijd naar dezelfde kapper op de Bree, of laat je toch elke keer je baard weer scheren bij die ene barber op de Haarlemmer? Als je klaar bent met oude gewoontes en toe bent aan een nieuw avontuur dan zit je hier goed! Wij hebben de 4 leukste kappers buiten de singels voor …

welzijn

Ken je dat? Na een jaar het te hebben uitgesteld, besluit je dat het toch echt tijd wordt. Op naar de kapper! Maar… dan is de vraag, welke? Wist jij dat er in totaal 89 (!) kappers in Leiden zijn? Wij ook niet. Wij hebben ze daarom voor jullie op één kaart samen gebracht. Zodat …

welzijn | interview

Iedereen in Leiden kent het beestje inmiddels wel, de schurftmijt. Leiden haalde afgelopen jaar het landelijk nieuws met deze besmettelijke huidziekte. Hoe staat het er nu voor met de schurft in Leiden? Ik vroeg het aan huisarts in opleiding, Joni Ferrari-Dollee (33), die nu werkzaam is bij de huisartsenpraktijk aan de Vrijheidslaan te Leiden. Daarnaast …

cultuur | reportage

De kringloopwinkel kent iedereen wel. Even een middagje rondspeuren of je nog wat goedkoops op de kop kunt tikken of iets unieks kunt vinden. Echter Kringloopwinkel het warenhuis is meer dan gewoon een kringloopwinkel, het is een bedrijf dat zich in zet voor duurzaamheid en draait op lichamelijke en verstandelijke beperkten. Ik kreeg een kijkje …

cultuur | interview

Fred Weber (62) werkt al 22 jaar vrijwillig als imker in de Hortus botanicus van Leiden. Hij verzorgt er de bijen, kleine insecten die ongelooflijk belangrijk zijn voor de mens. In de fotoreportage over de Leidse honingbijen van vorige keer konden we dit reeds zien. Fred vertelt over zijn passie voor de bijen en de …

cultuur | fotoserie

Een fotoreportage over de honingbijen van de Hortus Botanicus Dit jaar startte de bijen al vroeg met hun werkzaamheden doordat het plots warm werd eind februari. Dit is uitzonderlijk aangezien ze normaal pas tegen april/mei uit hun winterslaap zouden moeten komen. Hierdoor gingen we kijken hoe het begin van het bijenseizoen verliep. Wist je dat …

welzijn

Nieuwe studie, nieuwe stad: een goed voorbereid mens telt voor twee. Waar moet je zijn om de wereld van de Leidse studentikoos te leren kennen? Je leest het hier.

welzijn | reportage

  Wat hebben de eerste genetisch gemanipuleerde stier en een restaurant met als motto ‘verbinding’ met elkaar te maken? Het antwoord: een stal. De Stal, om precies te zijn. Want op de vroegere verblijfplaats van stier Herman, achter het LUMC op het Bio Science Park, staat nu De Stal: een duurzaam en maatschappelijk betrokken horecagelegenheid …

welzijn | achtergrond

Op 14 mei 2017 werd de jongste Franse president ooit ingehuldigd: Emmanuel Macron. Met zijn plotse populariteit, grootse plannen en verrassend goede Engels deed hij de grondvesten van de Franse politiek schudden. Precies een jaar later blikt dr. Niek Pas, hoogleraar Franse moderne geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, in een lezing terug op het eerste …

welzijn | reportage

  De Côte d’Azur: alleen maar duur en luxe? Er is een uitzondering! Hoewel de meeste mensen kiezen voor buursteden Nice of Cannes, is de sfeervolle havenstad Antibes een bezoek meer dan waard. De stad biedt een mix van luxe en de charme van het Franse platteland. Ik ging erheen en bekeek de badplaats door …