Maar liefst 8 procent van de werkende mens vindt zijn baan nutteloos. Daarbovenop twijfelt nog eens 17 procent over of zij hun werk wel of niet nuttig vinden. Dit blijkt uit een onderzoek van Max van Lent, econoom verbonden aan de Universiteit van Leiden. Hij onderzocht samen met Robert Dur (Erasmus Universiteit) in hoeverre werknemers binnen 47 verschillende landen wereldwijd hun baan nutteloos vinden voor de maatschappij. Van Lent vertelt wat je er tegen kan doen.

Waarom bent u onderzoek gaan doen naar wat mensen vinden van hun werk?

‘Antropologen zeggen dat een groot deel van de mensen hun werk onzin vindt.Dat zet ons economen natuurlijk erg aan het denken. Als banen onzin zijn, waarom zijn ze er dan? Het kost geld, tijd en materialen. Er zijn heel veelmiddelen die verpest worden wanneer werk nutteloos is. Waarom zou een bedrijf mensen in dienst nemen als ze niks toevoegen? Dat is een vreemde bevinding, en die bevinding wordt vooral gerapporteerd op basis van anekdotes.Het kan dus ook zo zijn dat het maar een heel select groepje mensen is dat dat vindt. Wij wilden dat graag op grotere schaal bekijken.’

Dus het verschil met vorig onderzoek is dat u met harde cijfers bent gekomen?

‘Ja, maar het zijn harde cijfers van wat mensen zelf vinden van hun werk. De vraag of werk ook echt nutteloos is, is een moeilijke vraag die wellicht ook niet te beantwoorden is.’

‘Wat hield het onderzoek in?

‘Het eerste deel van het onderzoek was de vraag: is dit zo? Hoe groot is de groep mensen die hun baan niet nuttig voor de maatschappij vindt? En waar zitten die mensen? Het eerste hoofdstuk is om in kaart te brengen hoe groot het probleem is. Het tweede deel van het onderzoek poogt met name te achterhalen hoe het komt. En het laatste stukje gaat om hoe we het kunnen oplossen. Wij bieden mogelijke oplossingen in het geval dat werk niet echt nutteloos is waarbij mensen wel het gevoel hebben dat het nutteloos is.

Welke oplossingen zijn dat?

De werkgever kan zelf de werknemer in laten zien dat het werk dat hij doet wel nuttig is. Je kan bijvoorbeeld denken aan een restaurant waarbij ze een kok in een open keuken laten koken, zodat hij kan zien dat de gasten eten. Of bij een fabriek waarbij mensen de hele tijd een schroefje in een stuk metaal draaien, kan je de werknemers een keer meenemen om te laten zien dat er een mooie auto aan het eind van de rit staat. Dat zijn dingen die de werkgever kan doen. De werknemers kunnen hun mindset aanpassen. De werknemer kan zelf nut creëren in zijn werk door na te denken wat het is dat je kan bijdragen of wat je kan doen om anderen te helpen. Dat zijn de twee voornaamste oplossingen.’

Zou de overheid ook een rol kunnen spelen bij het bieden van oplossingen?

‘Je kan echte ‘nutteloze’ banen voor de maatschappij, zoals de tabaksindustrie of casino’s, die wellicht mensen meer schade toedienen dan ze positief beïnvloeden, zwaarder belasten. Daarbij zou de overheid kunnen inspringen. Het nadeel is wel dat je een manier moet vinden om aan te tonen dat die banen ook echt nutteloos zijn en niet dat het alleen zo lijkt.’

Misschien vinden de mensen in de tabaksindustrie hun baan wel nuttig voor de maatschappij.

‘Ja, dat is heel lastig. Dat is ook een reden dat wij ons beperkt hebben tot: wat vinden mensen zelf? Wat we op basis hiervan kunnen zeggen is dat als mensen hun werk nutteloos vinden, zij ook minder productief zijn. Dat is natuurlijk een probleem. Een lage motivatie hangt ook samen met een burn out. Mensen kunnen letterlijk ziek worden als ze het gevoel hebben dat hun werk niet nuttig is. Dat is ook een goede reden om in kaart te brengen waar de mensen zitten die het gevoel hebben dat hun werk niet nuttig is.’

‘Hebben jullie ook verschillen gevonden tussen leeftijdsgroepen?

‘Ja, we vinden dat jongere mensen vaker vinden dat ze een onzinbaan hebben dan mensen die ouder zijn. Een mogelijke verklaring is dat mensen aan het begin nog opzoek zijn naar een juiste baan. Dat noem je job shopping. Het idee is dat je net je eerste baantje zoekt en nog niet weet wat een nuttige baan voor je is. Daardoor heb je in de eerste jaren van je carrière het idee dat het niet nuttig is.’

Dus het is een probleem van alle tijden en niet deze generatie specifiek?

‘We zien inderdaad dat het iets meer over de jaren is. De eerste golf was in 1989. Het ligt niet zozeer aan de tijd zelf dat mensen hun banen nutteloos vinden voor de maatschappij, maar het hangt meer samen met hoe goed het gaat met de economie. Op het moment dat het niet zo goed gaat met de economie proberen werkgevers de mensen binnenboord te houden om te wachten op betere tijden. Maar die werknemers hebben op dat moment niet zo veel te doen en kunnen hun werk dus als zinloos gaan ervaren. Maar toch zien we ook dat als het wel goed gaat met de economie er nog steeds wel onzinbanen zijn.’

Is er onderzocht waarom mensen hun baan als zinloos ervaren?

‘Het onderzoek is gedaan aan de hand van een vijfpuntschaal en een stelling: mijn baan is nuttig voor de maatschappij. Vervolgens kon je antwoorden aan de hand van die schaal die liep van ‘helemaal niet mee eens’ tot ‘helemaal mee eens’. Mensen waarvan wij zeiden dat ze hun baan als zinloos ervoeren waren diegenen met de antwoorden ‘mee oneens’ en ‘helemaal mee oneens’. Op basis daarvan kwamen we op acht procent die hun werk niet nuttig vinden. Er was zeventien procent die het midden koos. Dus niet mee eens en niet mee oneens. Mijn interpretatie is dat dat mensen zijn die nog twijfelen over hun baan. Bijvoorbeeld dat een deel van hun werk nuttig is en een deel niet. Maar te samengenomen weten we het niet zo.’

Op nummer 10 staat econoom als meest nutteloze baan.

‘Ja, ik was erg verbaasd. Ik heb wel het idee dat economen druk bezig zijn met belangrijke zaken. Dus wat dat betreft was ik verbaasd. Uiteraard zouden we ook willen weten wat de economen doen die aangeven dat ze hun werk nutteloos vinden. Zijn dat mensen die bezig zijn met de economie voorspellen of mensen die direct beleid aanraden? Of juist mensen die in commerciële bedrijven zitten die proberen geld van klanten af te nemen? Daar zouden we graag nog dieper op induiken om te zien welke economen dat zijn en wat hun werkzaamheden zijn.’

Bent u van plan om vervolgonderzoek te gaan doen?

‘Dat weten we nog niet. Het is zeker een veld waar nog veel in moet en kan gebeuren. Maar wij hebben vooral correlaties in beeld gebracht en gezegd dit zijn mogelijke oplossingen. Vervolgstudies zouden in een van deze onderwerpen in kunnen haken. Ik hoop dat ik er nog aan kan bijdragen.’