Leiderdorp – Net buiten Leiden staat de oude kleiwarenfabriek Ginjaar. Dit is een van de laatste fabrieken in Nederland waar nog met de hand bouwkeramiek wordt geproduceerd. Keramiek wordt gebruikt als een parapluterm voor de objecten die van gebakken klei zijn gemaakt. Van schoorsteenpotten, muurafdekken tot dakkammen, al deze producten worden vandaag de dag nog steeds geproduceerd in de fabriek. Het ambacht wordt in stand gehouden onder leiding van Jolanda Ginjaar (64), een kleindochter van één van de oprichters. Wat gaat er schuil achter de deuren van dit familiebedrijf? 

Er is niemand te bekennen als ik de Doeslaan in Leiderdorp op fiets. Geen auto’s, mensen of geluid van machines. Niets doet mij vermoeden dat hier nog een werkende fabriek zou staan. Dan valt mijn oog op het grote plakkaat op de muur van een loods met de tekst ‘Kleiwarenfabriek Firma Gebroeders Ginjaar’. Jolanda Ginjaar opent de deur en neemt mij mee terug de tijd de in. 

Ik loop door een loods met grote stenen ovens, opgestapelde stenen en dakpannen. De ovens zijn zo groot dat je rechtop in de oven kunt staan. Tegenover de ovens staan allerlei schoorsteenpotten opgestapeld die klaar zijn om gebakken te worden. Via een houten trap komen we bij een werkplaats, waar nog authentieke draaitafels staan om potten mee te maken. Het lijkt alsof de tijd heeft stil gestaan! 

In 1920 heeft de opa van Jolanda samen met zijn broer de aardewerkfabriek ‘De Does’ geopend, die aan het gelijknamige riviertje lag. Ze produceerden vooral schoorstenpotten, buizen en bloempotten. ‘Langs de Rijn had je heel veel van dit soort pottenbakkers’, vertelt Jolanda. ‘Tot aan Katwijk toe, stond het helemaal vol! Doordat de Rijn vroeger buiten zijn oevers kon treden, ontstond er goede klei voor de pottenbakkers.’ 

In de jaren zestig stopte de productie van bloempotten, omdat de concurrentie uit het het buitenland te groot werd. Het bedrijf ging zich alleen nog richten op speciale producten van aardewerk voor in de bouw. ‘We maken alles waar geen massa van is’, legt Jolanda uit. ‘Dus geen bakstenen, maar schoorsteenpotten en kappen.’ 

Weinig mensen hebben tegenwoordig nog een schoorsteen op het dak. Maar als je toch een schoorsteen tegenkomt in de straat, dan bestaat deze vaak uit een gemetselde schoorsteen met daarbovenop een potje met een kap. ’Vroeger zorgde de productie van dit aardewerk voor 75% van de opbrengst, tegenwoordig is dit nog maar 40%’, vertelt Jolanda. 

Dit heeft als gevolg, dat er vandaag de dag nog maar vijf werknemers in de fabriek werken. Jolanda: ’We zijn een stuk kleiner geworden en architecten en aannemers zijn onze voornaamste klanten. Vaak maken we producten op maat, zoals een punt van aardwerk voor op het dak.’ 

In de fabriek staan vier grote ovens. Terwijl ik langs loop, kan ik door een gaatje in een van de ovens kijken. Ik zie een rood vlammetje branden en deze oven staat helemaal vol met schoorsteenpotten en dakpannen. ‘In de oven loopt de temperatuur op tot 1000 graden Celsius. Vroeger werd er met Turf gestookt, maar nu gebruiken we gasbranders om de juiste temperatuur te bereiken’, vertelt Jolanda. 

‘De klei is erg kwetsbaar en het is belangrijk om de temperatuur op een rustig tempo te verhogen. Dit betekent dat ze 2,5 dag stoken om de juiste temperatuur in de oven te bereiken. ‘Op deze manier zal het aardewerk minder snel breken’, legt Jolanda uit. Ook vertonen de ovens sporen van ouderdom. Er lopen scheuren in de muren en nieuwe lagen met bakstenen zijn er tegenaan gezet. ‘De oven krimpt en zet uit. Hierdoor moeten we constant reparatie werkzaamheden verrichten om de oven goed intact te houden.’ 

Als je nu denkt, ik wil ook iets bijzonders voor op mijn huis? Hou er dan vooral rekening mee dat dit best een tijdje kan duren. ‘Van begin tot het eind, duurt het vier weken om een schoorsteenpot te maken en voor muurafdekken duurt dit zelfs nog langer’, vertelt Jolanda lachend. ‘Het is en blijft handwerk en dit ambacht proberen we op deze manier in stand te houden.’